Κυριακή 15 Ιανουαρίου 2017

Καραμανλήδες: περισσότερο Έλληνες και από Έλληνες

1.xartisMAsiasΑρκετά συχνά συναντάμε τους όρους «Καραμανία», «Καραμανίδες» και «Καραμανλήδες», τα κοινά στοιχεία των οποίων, καθώς και των εννοιών που κατ’ επέκταση προσδιορίζουν, δημιουργούν σύγχυση σε ακροατήριο που δεν έχει τη σχετική ιστορική πληροφόρηση. Ακόμη περισσότερο, πολλές φορές ακριβώς λόγω της σύγχυσης αυτής, γίνονται θέμα και πεδίο παραπλάνησης (τουρκικής κυρίως), δυνάμενης να προσλάβει επικίνδυνες αντεθνικές διαστάσεις, αφού αμφισβητείται η ελληνικότητα όσων εξ’ αυτών των στοιχείων είναι ελληνικά. Ας δούμε εν συντομία τι προσδιορίζουν οι παραπάνω όροι, τι κοινό έχουν και τι διαφορετικό. 
Καραμανία
Η Καραμανία (τουρκικά: Kahramanmaras) υπήρξε περιοχή της νοτιοανατολικής Μικράς Ασίας, η οποία περιελάμβανε τις περιοχές της Λυκαονίας και Ισαυρίας, καθώς και τμήματα από τις Φρυγία, Πισιδία, Γαλατία και Καππαδοκία.
 Στην αρχαιότητα είχε την ελληνική ονομασία Λάρανδα (τα), που προερχόταν από την ακόμη παλαιότερη λυδική ρίζα Λαραγάντα, που σημαίνει «αμμώδης, αμμώδες μέρος». Όπως αναφέρει ο Στράβων, η χώρα αυτή ήταν έρημη, άνυδρη και εμφάνιζε μεγάλες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις. Ανάπτυξη εμφάνιζε μόνο η κτηνοτροφία, αν και γενικότερα οι κάτοικοι λήστευαν τις γύρω περιοχές, ζούσαν νομαδική ζωή και αγαπούσαν πολύ την ελευθερία τους. Η νεότερη ονομασία της προέρχεται από το εμιράτο του Καραμάν, που ίδρυσε ο Τουρκομάνος Καραμάν Μπέης γύρω στο 1250, στην εν λόγω περιοχή. Πρωτεύουσά του ήταν αρχικά η πόλη Λάρανδα και αργότερα το Ικόνιο.
1.XARTHS
Υπήρξε κτήση του Μ. Αλεξάνδρου και στη συνέχεια ρωμαϊκή και βυζαντινή επαρχία, μέχρι την κατάληψή της από τους Σελτζούκους στις αρχές του 12ου αιώνα. Από τα τέλη του 13ου μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα στην περιοχή κυριάρχησε η δυναστεία των Τουρκομάνων Καραμανίδων. Στο απόγειο της ισχύος της είχε υπό τον έλεγχό της την κεντρική περιοχή της μεσογειακής ακτής της Ανατολίας, περίπου την αρχαία Κιλικία (Beylik of Karaman). Αργότερα το εμιράτο του Καραμάν εναντιώθηκε στους Οθωμανούς, αλλά τελικά το 1467 υποτάχθηκε οριστικά και ενσωματώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά τη βασιλεία του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή.
Σήμερα, στην κεντρική Τουρκία βόρεια της οροσειράς του Ταύρου, στο οροπέδιο του Ικονίου, υπάρχει επαρχία με το ίδιο όνομα – Καραμάν (Karaman) – αλλά σαφώς με πιο περιορισμένα όρια από την αρχαία περιοχή, καθώς και ομώνυμη πόλη, πρωτεύουσα της εν λόγω επαρχίας.
Καραμανλήδες
Η κατάληξη «-λή» στα τουρκικά υποδηλώνει προέλευση-καταγωγή. Κατά συνέπεια ο όρος «Καραμανλής», στην κυριολεκτική του απόδοση, προσδιορίζει τον άνθρωπο που κατάγεται από το Καραμάν. Οι κάτοικοι του Καραμάν ήταν οι «Καραμανλήδες», χωρίς διάκριση γλώσσας, φυλής ή θρησκείας. Ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιήθηκε και καθιερώθηκε για να καταδείξει, σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους Καραμανίδες, τους τουρκόφωνους Έλληνες χριστιανούς της περιοχής, οι οποίοι εκτοπίστηκαν στην Ελλάδα, κυρίως σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, σε εφαρμογή του Συμφώνου Ανταλλαγής Πληθυσμών (30 Ιανουαρίου 1923) μέρους της Συνθήκης της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923). Ελάχιστοι παρέμειναν στην Τουρκία.
Για την προέλευση των τουρκόφωνων ελληνικών πληθυσμών της περιοχής η κυρίαρχη θεωρία υποστηρίζει ότι προέρχονται από Βυζαντινούς (Έλληνες) χριστιανούς κατοίκους, οι οποίοι βίαια αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν, μέσα στο τούρκικο περιβάλλον, αλλά χωρίς να αφομοιωθούν ολοκληρωτικά, διατηρώντας την πίστη τους (κυρίως) και την αρχική εθνική συνείδησή τους, αναγκαζόμενοι ωστόσο να χρησιμοποιήσουν την τουρκική γλώσσα.
kappadokiaΜε την ευρύτερη απόδοση του όρου, στους Καραμανλήδες συγκαταλέγονται επίσης οι Καππαδόκες, οι οποίοι μιλούσαν και αυτοί τουρκικά, όπως και όλοι οι τουρκόφωνοι χριστιανοί της κεντρικής Μικράς Ασίας. Παρότι τα μέλη της καππαδοκικής ελίτ ήταν καλοί γνώστες της ελληνικής γλώσσας, ο πληθυσμός γενικά ήταν τουρκόφωνος. Αδιαμφισβήτητα οι Καππαδόκες υπήρξαν φανατικοί Έλληνες πατριώτες. Σκληρή «ράτσα», πεισματάρηδες, δραστήριοι, οικογενειάρχες, εξέφραζαν σωστή εκκλησιαστική ορθόδοξη παρουσία. Δεν είναι τυχαίο ότι πλήθος αγίων προέρχονταν από την Καππαδοκία (Μέγας Βασίλειος, Αγ. Γεώργιος, Αγ. Μάμας, Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Αγ. Γρηγόριος ο Νύσσης, Αγ. Αρσένιος, Αγ. Παΐσιος και πολλοί άλλοι).
Η παράδοξη αυτή σύζευξη, της ακμαίας θρησκευτικής και εθνικής συνείδησης αφενός και της τουρκογλωσσίας αφετέρου, διατηρήθηκε έως την εποχή της Ανταλλαγής Πληθυσμών (1923).
Εκτός από τις περιοχές της Καραμανίας και της Καππαδοκίας, αξιόλογη κοινότητα Καραμανλήδων δημιουργήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1477 «οι άνθρωποι από το Καραμάν», όπως τούς ονομάζει η τουρκική στατιστική, είχαν μέσα στην Πόλη 750 σπίτια. Κατά τον 16ο αιώνα αναφέρονται ως περίφημοι έμποροι και τεχνίτες. Οι περισσότεροι ήταν πλούσιοι, κατοικούσαν σε μια συνοικία ονομαζόμενη «Καρμανιά», η οποία διέθετε έναν επιβλητικό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, μιλούσαν τουρκικά, δεν γνώριζαν ελληνικά ή ήξεραν πολύ λίγα, είχαν ωραία ευρύχωρα σπίτια με γραφικούς κήπους και απέδιδαν μεγάλο σεβασμό στον Πατριάρχη.
Η αποδημία των Καραμανλήδων προς την Κωνσταντινούπολη, αλλά και προς τις μικρασιατικές πόλεις, συνεχίστηκε ως τις αρχές του 20ου αιώνα, με έκδηλο αντίκτυπο στην υλική και πνευματική ανάπτυξη των πατρίδων τους. Αξιομνημόνευτοι ήταν οι στενοί δεσμοί, πού έδεναν τούς ξενιτεμένους αυτούς με την ιδιαίτερή τους πατρίδα και με τούς δικούς τους. Αργά ή γρήγορα, ανάλογα με τα οικονομικά τους συμφέροντα, την ψυχική τους αντοχή και την ηλικία έπαιρναν τον δρόμο του γυρισμού. Η εικόνα αυτή της επιστροφής των αποδήμων διατηρήθηκε ζωντανή και αναλλοίωτη αιώνες ολόκληρους.
Καραμανλήδικη (ή καραμανλίδικη) γραφή
Λόγω των εξισλαμισμών, που σημειώνονταν στη Μικρά Ασία επί αιώνες ως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, μεγάλο μέρος των κατοίκων της λησμόνησαν τη μητρική τους γλώσσα και χρησιμοποίησαν την τουρκική. Έτσι ένας αριθμός Ελλήνων, που βρίσκονταν κυρίως σε περιοχές μακριά από τα παράλια και από μεγάλα αστικά κέντρα, αφομοιώθηκαν μεν γλωσσικά από τον κατακτητή (ηχητικά ακολούθησαν τη νέα γλώσσα), κατόρθωσαν ωστόσο να διατηρήσουν τη συνείδηση της θρησκευτικής και φυλετικής τους αυτοτέλειας (γραφικά διατήρησαν τα σύμβολα της παλαιάς γλώσσας).
1.Ypermaxo
Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Καραμανλήδες αποτέλεσαν μία παγκόσμια ιδιαιτερότητα: ήταν Έλληνες, χριστιανοί ορθόδοξοι, αλλά μίλαγαν τούρκικα και έγραφαν την τουρκική γλώσσα με χαρακτήρες του ελληνικού αλφαβήτου (καραμανλήδικη γραφή). Παρόλο που υπέστησαν μεγάλη πίεση για να εξισλαμιστούν (τους απαγορεύτηκε η ελληνική γλώσσα και τους επιβλήθηκε η τούρκικη), αυτοί με πείσμα και αυταπάρνηση παρέμειναν χριστιανοί ορθόδοξοι.
Ο σουλτάνος αναγνώρισε την καραμανλήδικη γραφή ως επίσημη γραφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίνοντας την έγκριση συγγραφής τουρκοελληνικού λεξικού (από τον Ι. Χλωρό, υπό την από 28 Σαρίφ 1313 Έτος Εγίρας (1895 μ.Χ.) του τουρκικού Υπουργείου Δημόσιας Εκπαίδευσης).
1.Martin Crusius (1526-1607)1.gennadios_moamethΤο πρώτο γνωστό κείμενο του ιδιότυπου αυτού κλάδου της νεοελληνικής φιλολογίας είναι η λεγόμενη «Έκθεσις της Χριστιανικής Πίστεως» του Γεννάδιου Σχολάριου, του πρώτου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση, η οποία εκδόθηκε από τον Γερμανό ελληνιστή Μαρτίνο Κρούσιο (1584). Κατά τον 18ο αιώνα κυκλοφόρησαν περίπου τριάντα εκδόσεις καραμανλήδικων βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου, οι οποίες είχαν τυπωθεί κυρίως στη Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη. Οι περισσότερες από αυτές οφείλονται στη συγγραφική, μεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα του Σεραφείμ Πισιδίου, μετέπειτα μητροπολίτη Αγκύρας. Κατά τον 19ο αιώνα και έως το 1922, οι καραμανλήδικες εκδόσεις πολλαπλασιάστηκαν και παρουσίασαν εκπληκτική ποικιλία, ως προς το περιεχόμενο, αφού περιελάμβαναν γραμματικές, τουρκοελληνικά λεξικά, ιστορικά και λογοτεχνικά έργα, ακόμα και αρχαίους συγγραφείς.1.Anatoli
1.MisailidisΨυχή αυτής της εκδοτικής προσπάθειας υπήρξε ο δημοσιογράφος Ευαγγελινός Μισαηλίδης (1820 – 1890), «ο Κοραής των τουρκόφωνων Ελλήνων» όπως χαρακτηρίστηκε από πολλούς, ο οποίος, μεταξύ άλλων, υπήρξε ο εκδότης των καραμανλήδικων εφημερίδων «Ανατολή» (1851) και της ουσιαστικά συνέχειά της «Μικρά Ασία γιάνι Ανατολή, Εφημερίς εθνική» (1873) στην Κωνσταντινούπολη (όταν απαγορεύτηκε από την τουρκική λογοκρισία η κυκλοφορία της πρώτης). Οι εφημερίδες εκδίδονταν και στην τουρκική γλώσσα.
Σήμερα, τα διάφορα καραμανλήδικα βιβλία αποτελούν αντικείμενο μελέτης και αποκαλύπτουν μια κοινότητα ανεπτυγμένη, με οργάνωση και θεσμούς, με ισχυρή ταυτότητα και παραδόσεις αιώνων, δραστήρια στο εμπόριο, στις τέχνες, στα γράμματα, στον αθλητισμό, στην πολιτική. Η καραμανλίδικη βιβλιοθήκη του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών αποτελεί μια από τις σημαντικότερες διεθνώς συναγωγές της ειδικής αυτής γραμματείας (αριθμεί περί τους 320 τίτλους). Υπό την αιγίδα του Κέντρου καταλογογραφήθηκε η εκδοτική παραγωγή πέντε αιώνων. Οι συνεργάτες του Κέντρου, Eu. Dalleggio και S. Salaville, εξέδωσαν το «Karamanlidika – Bibliographie analytique d’ouvrages en langue turque imprimés en caractères grecs (1584-1900), τόμ. Ι-ΙΙΙ». Το έργο συνέχισε η Ευαγγελία Μπαλτά δημοσιεύοντας άλλους τρεις τόμους, στη σειρά εκδόσεων του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Συνοψίζοντας
  • Το ιστορικό τουρκικό Καραμάν ή Καραμανία υπήρξε μια ευρεία περιοχή της κεντρικής Μικράς Ασίας, το οποίο γεωγραφικά περιελάμβανε μεγάλα ή μικρότερα τμήματα των παλαιότερων ελληνικών (βυζαντινών) ιστορικών περιοχών Λυκαονίας, Ισαυρίας, Φρυγίας, Πισιδίας, Γαλατίας και Καππαδοκίας.
  • Ο όρος Καραμανλήδες, που γενικά προσδιορίζει με γεωγραφική έννοια αυτούς που προέρχονται από την Καραμανία, καθιερώθηκε να σημαίνει (ταυτίστηκε) με τους ελληνικούς χριστιανικούς πληθυσμούς της εν λόγω περιοχής, που ακριβώς ως τέτοιοι εκτοπίστηκαν από το τουρκικό κράτος, κατά την ανταλλαγή πληθυσμών.
  • Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Καραμανλήδων υπήρξε η μοναδική γραφή που χρησιμοποιούσαν, η οποία ηχητικά ακολουθούσε την τουρκική γλώσσα αλλά γραφόταν με ελληνικούς χαρακτήρες.

aPresentation1
  Παλαιά και Καινή Διαθήκη στα καραμανλήδικα, 1882.1.Palaia-Kaini Diathiki, 1884
«Ο Άρχων του Κόσμου» του Αλέξανδρου Δουμά, στα καραμανλήδικα, 1884.1.O Arxon tou Kosmou (Alex Douma) 1884
Εφημερίδα «Μικρά Ασία γιάνι Ανατολή, Εφημερίς εθνική».1.MikriAnatoli
Ο «Γεροστάθης» του Λέοντος Μελά, στα καραμανλήδικα, 1866. 1.Gerostathis, 1866
Νότες μουσικής: σύγχρονη και βυζαντινή κλίμακα, στα καραμανλήδικα 1.
Διαφήμιση ραπτομηχανής στα καραμανλήδικα, 1882.
1.Singer 1882
2.
Η παρούσα δημοσίευση αφιερώνεται στον παππού και τη γιαγιά μου, οι οποίοι αυτά που εγώ απλά τα διαβάζω αυτοί τα έζησαν με δάκρυ και αίμα. 
papous-giagia
Επίσης αφιερώνεται και στον ξενιτεμένο ξάδελφό μου, με όλη την αγάπη μου και την από καρδιάς ευχή μου «να βρει την Ιθάκη του». Ας μη ξεχάσει ωστόσο ότι «τα ψηλότερα δέντρα έχουν πάντα τις βαθύτερες ρίζες».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου